Jamal Ouariachi

WINNER

Busje (1)

Sneller dan veilig was stoof de minibus voort door de grijze blubber, liefdesbaby van sneeuw en strooizout, bij een buitentemperatuur van -9°C, terwijl binnen een ouderwetse autokachel goedbedoelde maar misselijkmakende hete lucht rondspoot die, in combinatie met de vochtige koolstofdioxide uit de monden van de twaalf inzittenden, zorgde voor de klamme atmosfeer van een tropisch zwemparadijs. Behalve de voorruit waren alle ramen beslagen.

Er klonken slechts twee stemmen, man en vrouw, beide afkomstig van een Radio 1-programma waarin voor een vroege zaterdagochtend wel erg wakker over politiek werd gepraat.

Drempels, bochten, remmen, optrekken: in de maag van Aurélie Lindeboom klotsten twee happen boterham heen en weer in een poeltje koffie. Primatour vergeten in te nemen, wagenziekte streed zij aan zij met de kater van haar afscheidsfeestje, dat pas was geëindigd toen er nauwelijks nog tijd over was om te slapen.

Ze legde haar zware hoofd op de schouder van Yohannes, die rechts van haar zat. Een vlaag vanille en de kokosgeur van zijn kroeshaar activeerden haar speekselklieren en ondanks haar samengeknepen maag kreeg ze trek in iets zoets. Tas, met daarin onder meer een pak Oreo’s, niet binnen handbereik. Ter compensatie knauwde ze wat op het middelste kootje van haar wijsvinger.

‘Zit je nou op je duim te zuigen?’ vroeg Yohannes.

Beschaamd trok ze de vinger uit haar mond en wierp een blik op de man links van haar, de man die ze tot voor kort alleen van tv en uit de krant kende. Hij leek het niet te hebben gehoord, veegde met de mouw van zijn jas wat condens van het raampje naast hem. Buiten ontwaakte de stad, de luie winterzon kwam op, of preciezer: het daglicht zwol aan. Van de zon was op deze zwaarbewolkte winterochtend niets te zien. 196 Om tien voor acht had ze voor de laatste maal de inhoud van haar fluorescerend groene koffer geïnspecteerd, checklist in de hand. Maar was de checklist wel compleet? De afgelopen weken was ze soms midden in de nacht wakker geschrokken met in haar hoofd iets waar ze hoe-konze-het-vergeten nog geen seconde aan had gedacht. De paniek werd op zulke momenten versterkt door de mogelijkheid van al die andere dingen waar ze overdag bij volle helderheid niet aan gedacht had, en die haar misschien wel nooit in haar slaap zouden komen verrassen. Pas als ze goed en wel in Ethiopië was, zou ze zich ten volle realiseren wat ze allemaal had verzuimd mee te nemen en dan was het te laat, want ze hadden daar natuurlijk niks.

De Emergency-kit met daarin een draagbare operatiekamer bestaande uit eerstewereldfrivoliteiten als steriele injectienaalden en scalpels en latex handschoenen en verbandgaasjes, en verder volgestouwd met diarreeremmers, tientallen zakjes ors, malariapillen, breedspectrum-antibiotica en het speciale gele vaccinatiepaspoortje waarin haar inentingen tegen dtp, hepatitis a en gele koorts vermeld stonden. In een winkel voor reisbenodigdheden had ze zich verder nog allerhande middelen tegen insecten laten aansmeren, alsook zeep waar je geen water voor nodig had, waterzuiveringspoeder, een tekenpincet, vlooienpoeder en de krachtigste deet-spray (50%) die ze kon vinden.

Check.

De nacht: pyjama, hoofdlantaarn, hygiënisch slaapzakje, boeken over Ethiopië waarin ze nog steeds niet begonnen was.

Check.

Kleding: spijkerbroeken, opdrukloze T-shirts, veel koloniaal linnen – in wat voor bui van overdreven serieusheid had ze die selectie gemaakt? Had ze dan toch iets geërfd van dat kleurloze idealisme waar de Bejaarden zich vroeger met zoveel vreugdeloze passie aan hadden overgegeven?

Snel propte ze twee vrolijke jurkjes in de koffer, en in haar toilettas wat make-up.

Handbagage: eten voor onderweg, tandenborstel, notitieboekje, fototoestel, memorecorder. Laptop in waterdichte hoes = draagbaar laboratorium. Laatste wijziging: Globalization and Its Discontents van Stiglitz eruit (waarom zat dat erin? Alsof ze dat in het vliegtuig ging lezen!), Hemingways A Farewell to Arms erin: een afscheidscadeautje van Alice, die ‘nog 197 nooit zo’n mooi liefdesverhaal’ had gelezen, al had ze dat een jaar eerder ook beweerd over dat overschatte lichtheidsboek van Kundera, en een jaar dáárvoor was het weer iets anders geweest, wat? , The English Patient? , ja, Alice had een groot hart.

Alles aan boord.

Twee over acht: de bel. Yohannes.

‘Yo, Yoyo!’

Ze omhelsden elkaar.

‘Laat geworden?’ Hij liet haar los, bestudeerde haar gezicht.

‘Nogal, ja. Bij jullie ook, zo te zien?’

Zijn hinniklachje, schor: ‘Mensonterend laat.’

Heldhaftig tilde hij haar overvolle prinsessenkoffer op en samen stommelden ze de trappen af. Ze stapten in de vrieskist van de donkere ochtend, waar het geklingel, geknal en geroffel klonk van metaal op metaal, en hout op metaal: de kraamzetters waren bezig de markt op te bouwen onder het oranje licht van de straatlantaarns. Tranen in haar ogen van de kou, maar ze stond zichzelf geen klacht toe: ze zou deze kou nog gaan missen de komende weken.

Bij de incheckbalie op Schiphol werd het gezelschap (minus chauffeurKoter Tewolde, die weer met het busje huiswaarts was gekeerd) opgewacht door Machteld, de vrouw van het donateursblad Tesfa, en Harm, de enige professionele journalist die interesse had kunnen opbrengen voor deze expeditie. Of nu ja, interesse… Aurélie had hem enkele weken eerder ontmoet, tijdens de kennismakingsborrel op de Keizersgracht, en toen al kreeg ze het sterke vermoeden dat hij veel liever naar Afghanistan of Irak was uitgezonden. Dat waren de landen waar je op dit moment moest zijn, want iederéén was daar, maar Oneindig Laagland, het opinieblad waar hij voor werkte, had anders besloten.

‘En jij, waar schrijf jij voor?’ had hij bij die gelegenheid aan Aurélie gevraagd, en met de nodige schroom had ze geantwoord: ‘O, gewoon, voor het faculteitsblaadje van school. Ik ga eigenlijk mee vanwege mijn afstudeeronderzoek, maar het lijkt me gewoon wel leuk om ook een soort reisreportage te schrijven of zo.’

Harm had geknikt en was vervolgens een nieuw drankje gaan halen, terwijl Aurélie zichzelf vervloekte vanwege 2 x ‘gewoon’, 1 x ‘eigenlijk’ en tot overmaat van ramp ook nog 1 x ‘of zo’. Naar haar afstudeeronderzoek had hij die avond verder niet gevraagd.

Nu stond hij te gapen in spijkerjack en camouflagebroek. Machteld was de opgewektheid zelve en begroette iedereen met uitbundige zoenen, ook Aurélie, die nu blijkbaar een beetje bij de familie hoorde. Ze vond Machteld wel schattig, zo’n heerlijke mollige vrouw met een praktisch kapsel, bij wie alles erop duidde dat ze haar zorgzame karakter, na het volwassen worden van haar kinderen, ten dienste van de behoeftige medemens had gesteld, een vrouw die zich nooit door cynisme uit het veld zou laten slaan – een uitstervend ras.

Het gezelschap bestond nu uit dertien leden en hoewel Aurélie niet bijgelovig was, gaf dat getal haar toch een onaangenaam gevoel, dat zich gezellig aansloot bij het reeds aanwezige ensemble van vermoeidheid, verbolgen lever, getergde maag en zenuwpezende darmen. Pas voorbij de douane, toen er eindelijk gelegenheid was om te zitten en iets te eten, kwam ze een beetje tot zichzelf. De grote raampartij bij de gate toonde ijzigblauwe klm-toestellen op berijpt tarmac, gehuld in dikke slierten mist. Ze at een van huis meegebrachte appel, dronk daarna een half flesje water leeg.

Veel Ethiopiërs in de wachtruimte. Dat mocht niet verbazen en toch verbaasde het haar. Hoe ze eruitzagen. Zakenlieden, keurig in pak. Gezellige gezinnen, zichtbaar welvarend. Wat had ze dán verwacht? Ja, blanken natuurlijk, met T-shirts van unicef of Save the Children of Oxfam Novib of hoe al die clubs ook mochten heten. Maar blijkbaar gingen er ook mensen voor zaken of voor hun plezier naar Ethiopië. En met dat inzicht kwam haar deelname aan deze reis haar ineens voor als een totale charade. Aurélie Lindeboom gaat in ontwikkelingshulp – zij! Zij, bij wie de betrokkenheid met de derde wereld zich een jeugd lang had beperkt tot luisteren naar platen van Kinderen voor Kinderen. Voor kiiin-du-run van dáááááár – nee hoor, gewoon omdat ze die rotdeuntjes niet uit haar kop kreeg. Ze kon zich maar één gelegenheid herinneren waarbij ze – in een kortstondige fase van adolescent idealisme – haar ouders had gevraagd, nee, bevolen om een substantieel bedrag (50 gulden) over te maken op Giro 555. Ergens halverwege de jaren negentig was dat, toen tv-beelden vanuit Rwanda slachtoffers met afgehakte lichaamsdelen toonden, gefragmenteerde lijken in modder, de eindeloze stromen vluchtelingen te voet op weg naar de grens met Congo. Er kwam een Nationale Inzamelingsactie met bijbehorend tvspektakel en 199 Aurélie wilde deelgenoot worden van de collectieve filantropie die het land in haar greep hield. ‘Dat geld komt toch nooit aan bij de mensen die het nodig hebben,’ stribbelden de Bejaarden tegen. Vond zij toen cynisch, en na lang doorzeuren kwam dan toch het boekje met overschrijfformulieren op tafel. Een warm gevoel doorgolfde haar toen het bedrag werd ingevuld, de ouderlijke handtekening gezet. Die geelgekleurde aflaat stond voor háár bijdrage aan de eensgezinde poging van het ene volk een ander volk te redden. Bijna-tranen van trots.

De Bejaarden hadden helaas gelijk gehad met hun scepsis, zo bleek een jaar of wat later, toen Aurélie een reportage zag over wat er uiteindelijk met het hulpgeld gebeurd was. Dat er in dat vluchtelingenkamp in Congo vooral Hutu’s waren terechtgekomen: de genocideplegers. Niet de slachtoffers, de Tutsi’s, zoals de landelijke tv-actie had doen voorkomen.

Namens haar dertienjarige ik voelde ze zich alsnog bekocht. Maar wat had haar ook bezield? Waar was die plotse aanval van weldoenerij vandaan gekomen?

School waarschijnlijk. Groepsdruk. Bijna religieus, hoe Nederlandse kindertjes werden opgevoed met een schuldgevoel over hun welstand. Kinderpostzegels: daar begon het al mee. Zelden had Aurélie het Goede Doel en de Derde Wereld intenser gehaat dan tijdens de regenachtige najaarsdag waarop ze de deuren van onwillige vreemden langs moest om te leuren met velletjes filatelie.

(Afgelopen herfst had ze in de krant zo’n opgewekt berichtje aangetroffen – ‘… mogen honderdduizenden basisschoolleerlingen weer de straat op…’: die middeleeuwse martelmethode om kinderen de Hollandsche charitasgeest bij te brengen (helpen is lijden) bestond dus nog steeds!)

Toch zat ze nu hier, te wachten tot ze aan boord mocht van de grote Airbus die haar naar Ethiopië zou brengen, waar voor de zoveelste maal in de geschiedenis een hongersnood het leven van honderdduizenden, misschien wel miljoenen mensen bedreigde. Haar afstudeeronderzoek zou daar geen verandering in brengen, maar de reportage die ze wilde schrijven voor het faculteitsblaadje – waarvan ze stiekem hoopte dat een serieuze krant of misschien een tijdschrift als Oneindig Laagland die zou willen doorplaatsen – kon misschien een klein, een piepklein verschil 200 maken. Bewustwording, daar ging het om. Voor een herhaling van de Rwanda-verwarring hoefde niemand bang te zijn. Het weinige dat ze tot nu toe over Ethiopië had geleerd, was dat er geen oorlog gaande was en ook geen genocide, er stond zelfs geen krankzinnige dictator aan het roer, het was gewoon een land waar het zó lang niet geregend had, dat er niets meer te eten was. Simpele waarheden – ze bestonden nog. Toch nog. En zij kon helpen door de aandacht op die ellende te vestigen – de aandacht van de wereld, die momenteel volledig gefixeerd was op de oorlog tegen het terrorisme.